کد مطلب:24068 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مفهوم و معناي واقعي صبر را توضيح دهيد.

واژه صبر در لغت به معناي خود را بازداشتن و در زبان قرآن عبارت است از اين كه انسان آنچه را كه برايش ناخوشايند است، براي رسيدن به خشنودي خداوند، بر خويشتن هموار گرداند؛ چنان كه اين معنا از آيه شريفه (والذين صبروا ابتغاء ربهم...) به خوبي استفاده ميشود. علامه طباطبايي(ره) نيز در بياني جامع ميفرمايد:

{P- سيماي صابران در قرآن، دكتر يوسف قرضاوي، ترجمه محمدعلي لساني فشاركي، ص 22 - 23. P}

»صبر يعني خودداري كردن از جزع و ناشكيبي و از دست ندادن امر تدبير.«

{P- ترجمه الميزان، ج 2، ص 242. P}

اهميت صبر در اسلام به حدي است كه قرآن كريم تنها دارندگان اين صفت را شايسته ورود در بهشت ميداند:

(وَ جزاهُم بما صَبَروا جَنَّةً و حريراً)

{P - سوره انسان، آيه 12. P}

نيكان به سبب صبرشان به نعمتهاي بهشتي نائل شدهاند

بنابراين صبر در بردارنده تمامي جلوههاي ايمان و ارزشهاي اخلاقي است؛ از اين رو نبايد بدان به عنوان يك فضيلت اخلاقي درجه دوم نگريست، بلكه شرط اصلي رسيدن به كمال، بعد از ايمان به خداوند، صبر و پايداري خواهد بود.

تبيين بيشتر مفهوم صبر مستلزم بيان چند نكته است:

1- صبر از ويژگيهاي انسان است چون حيوانات به دليل فقدان عقل، صددرصد محكوم غرائزشان بوده و فرشتگان نيز به دليل فقدان غرايز و تمايلات نفساني، پيوسته در طاعت الهياند اما اين انسان است كه به جهت صفآرايي عقل و نفس در وجود خويش، ميتواند در پرتو صبر و مقاومت در برابر تمايلات نفساني، به عاليترين مدارج كمال نايل شود.

2- هرچند ماهيت و حقيقت صبر همان خويشتنداري است، اما قلمرو آن بسيار وسيع است؛ چنان كه غزالي ميگويد:

اگر شكيبايي در برابر شهوات جنسي و شكمبارگي باشد، عفت نام دارد؛ اگر شكيبايي در برابر مصائب روزگار باشد، صبر نام دارد كه ضد آن جزع است... اگر شكيبايي در برابر ثروتمندي و مال و مكنت باشد، ضبط نفس نام دارد (ظرفيت داشتن و خود را گم نكردن) كه ضد آن حالتي است كه »بَطَر« نام دارد؛ اگر شكيبايي در صحنه كارزار و ميدان جنگ باشد شجاعت و دليري نام دارد... اگر شكيبايي در هنگام خشم و شعله كشيدن غضب باشد، حلم ناميده ميشود و...

{P- سيماي صابران در قرآن، ص 24. P}

و در بياني جامع، پيامبر اكرم(ص) محورهاي اساسي صبر را اين چنين بيان فرمودند:



صبر سه گونه است: صبر بر مصيبت، صبر بر اطاعت از دستورات الهي و صبر در برابر گناه و معصيت

{P - اصول كافي، ج 3، ص 147. P}

3- پشتوانه اصلي صبر، ذكر و ياد خداوند در تمامي حالات است؛ چون صبر، بيانگر آرامشي است كه صبركننده از آن برخوردار است وشكي نيست كه اين آرامش فقط در سايه ياد خدا تحقق خواهد يافت كه: »اَلا بِذِكرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبِ«

نمونه ممتاز و مرتبه صبر را سيماي امام حسين(ع) ميتوان ديد كه هر قدر تنهاتر ميشد، چهرهاش برافروختهتر ميگشت و ميفرمود: »الهي رضاً برضائك صبراً علي بلائك...«

4- يكي از مسائل مهم در باب صبر، شناخت آفات آن است. از جمله آفات صبر كه ميتواند مانع جدي براي صابرين ايجاد كند، شتاب و عجله در كارهاست. انسان صبور كسي است كه در برابر تمايلات و رفتارهاي خويش، با تدبير و برنامهريزي عمل نموده و از هر نوع حركت نسنجيده پرهيز كند.

5- در پايان روايتي در زمينه اهميت صبر شيعيان از امام صادق(ع) نقل ميكنيم:

همانا ما بردباريم و شيعيان ما از ما بردبارتر... زيرا ما بر آنچه ميدانيم صبر ميكنيم و شيعيان ما بر آنچه نميدانند صبر ميكنند.

{P - اصول كافي، ج 3، ص 148. P}